تەما، میدیای ڕاستی و شیكاری

دیاردەی لێکترازان لە ژیانی پارتایەتی كوردیدا

20 Sep
تەما / 20.09.2019

د.محمد سابیر کەریم

 

 

یەکەم پێشەکییەکی گشتی سەبارەت بە دروستبوونى پارت لە کۆمەڵگەی كوردیدا

لە توێژینەوەی دیاردەی پارتەكاندا لە هەر کۆمەڵگە و دەوڵەتێكدا، سەرەتا پێویستە پێناسى دیاریكراو بۆ پارتەكان بخرێتە بەردەم، ئەو پێناسەیەش كە زۆرترین رێكەوتنى لە سەرە بریتییە لە (پارت دەزگاى ملمڵانێى رێكخراوە بۆ گەیشتن بە دەستەڵاتى رامیارى یان بەشداریكردن تیایدا).

دیارە بۆ حاڵەتى کۆمەڵگەیەكى وەك کۆمەڵگەی كوردى، هەر زانینى ئەو پێناسەیە بەس نییە، بەڵكو زانینى گرنگترین ئەو رەگەزانەش (element) كە پارتیان لێ پێكدێت پێویستییەكى ئەكادیمییە و، بریتین لە رەگەزەكانى (یەكێتى رێكخستن، بنكەى جەماوەرى، یەكێتى سەركردایەتى، یەكێتى بیر و باوەرِ و بەرژەوەندى، گەیشتن بە دەستەڵات).

لەو پرۆسەى جیابوونەوانەدا، زیاتر هۆكارى كەسییانە و دەستتێوەردانى دەوڵەتانى دەوروبەر و حكومەتى ناوەندی بەغداد، رۆڵى سەرەكیان دیتووە

  ئەگەر لە مێژووى سەرهەڵدان و دروستبوونى پارت و رێكخراوە رامیارییە كوردییەكان ورد ببینەوە، دەبینین زۆربەى ئەو پارت و رێكخراوانە، لە پاڵ ئەو ئامانجە سەرەكییەى كە لەو پێناسەیەى سەرەوەدا هەیە (گەیشتن بە دەستەڵات)، ئەوا ئامانج و ستراتیژێكى گرنگ و سەرەكیتریش لە بەردەمیاندا بوونى هەبووە كە بریتى بووە لە (بەدیهێنانى رزگارى و سەربەخۆیى نیشتمانى و نەتەوەیى)، هەرچەندە ئەم ئارمانجە بۆ هەموو ئەو پارت و رێكخراوانە وەك یەك نەبووە و بگرە بۆ هەندێكیان ناكرێت بە راست وەربگیرێت. بۆ نموونە زۆربەى پارت و هێزە رامیارییەكانى باشوورى كوردستان (جگە لە نەتەوەییەكان)، دروشم و ئارمانجى سەربەخۆیى و رزگاریى نیشتمانى نەتەوەییان لە بەرنامەى خۆیاندا دانەناوە. هەروەها ئەو راستییە زیاتر بۆ قۆناغەكانى یەکەم و دووەم (١) راست دەردەچێت.

لێرەدا پێویستە ئاماژە بەو راستییە بكرێت كە ئەو خاڵەى راماندەكێشێتە نێو ئەم پرسەوە، پرسى ئارمانج و خواستى گەوهەرى دروستبوونى پارت و هێزە رامیارییە كوردییەكان، بریتییە لە خاڵێكى گرنگ و دینامیكی كە خۆى لەو جیاكارییە بنچینەییەدا دەبینێت كە لە نێوان پرسى دروستبوون و دەركەوتنى پارت لە کۆمەڵگەی كوردى و کۆمەڵگە پێشكەوتووە پیشەسازییەكاندا (دیموكرات لیبرالەكاندا) بوونى هەیە. چونكە لە كاتێكدا كە لەمانەى دواییدا، پرۆسەى سەرهەڵدان و دروستبوونى پارتەكان، ئەم سێ هۆكارە سەرەكییە لە پشتییەوە راوەستاوە:

١- گەشەى دیموكراسى

٢- دەركەوتنى دەنگدانى گشتی گەلیانە

٣- دەستکەوتە پەرلەمانییەکان – لیژنە هەڵبژاردنییەکان و، فراکسیۆنە پەرلەمانییەکان.

 

   ئەوا لە کۆمەڵگەی كوردیدا، وەستانەوە بە رووی پرۆسەى داگیركارى خاك و چەوساندنەوەى نەتەوەدا، فاكتەر و هۆكارى سەرەكى بووە، ئەم فاكتەرە تا ئێستاش بۆ هەموو پارچەكانى كوردستان بوونى دینامیكییانەى خۆى هەیە.

   ئەم فاكتەرەى دروستبوون و سەرهەڵدانى پارت، گرنگى زۆرى هەیە بۆ پرسى ژینگەى دروستبوونى پارت و رێكخراوە رامیارییەكان لە کۆمەڵگەی كوردیدا كە جێى ئەم توێژینپەڕەیەیە (ورقە بحثیە)، بەمشێوەیە و بە وەرگرتن و بندەستكردنى ئەم پێودانگە (ژینگەى دروستبوونى پارت) لە کۆمەڵگەی كوردیدا، دەگەینە راستیگەلێكی گرنگ و جەوهەرى و، لە پێشەوەیاندا پرسى وەستانەوە بە رووى پرۆسەى داگیركارى و چەوساندنەوەى لە سەرەوە ئاماژە پێدراو، خۆى بەرجەستە و خشتبەند دەكات.

جیابوونەوە و لێکترازان، تایبەت بە کۆمەڵگەی كوردى نییە و لە زۆر پارت و هێزى کۆمەڵگە پیشەسازییە پێشكەوتووەكانیشدا هەبوە و هەیە

ئەوەش بە واتاى ئەوەى كە پرۆسەى وەستانەوە بە رووى داگیركارى و چەوساندنەوەى خاك و نەتەوەدا، كە بزاوت و جوڵانەوە رامیارییەكانیان لێوە دروست بووە، ژینگەى سەرەكى و یەکەمین و سروشتییانەى سەرهەڵدان و دروستبوونى پارت و رێكخراوە رامیارییە كوردییەكانە.

   ئەم راستییە لە بارى بابەتى و زانستییەوە ئەوە دەخوازێت كە زۆرێك لە پرس و دیاردە باو و باڵادەستەكانى نێو ژیانی پارتایەتی كوردى، پێویستە لەو راستییەوە بوونى خۆیان دەرهێنابێت و سەرچاوەی پێبگرن، لێ لە واقیعدا ئەوە وا دەرناكەوێت و ناتوانرێت بسەلمێندرێت، بە واتایەكیتر زۆربەى پارت و هێزە رامیارییەكانى کۆمەڵگەی كوردى بە تایبەتیش ئەوانەى دواى قۆناغى یەکەم، چارەسەر و خواستە سەرەكییەكانى پرسى وەستانەوە بە رووى داگیركارى و چەوساندنەوەى ئاماژە بۆ كراویان، وەك ستراتیژ و ئارمانجێكى پلە یەك و دەستلێبەرنەدراو، بندەست و بنفەرمان نەكردووە لە تێكۆشان و كارى رامیارییاندا.

   بەمشێوەیە و بە وەستان لە سەر ئەوەى سەرەوە دەگەینە ئەوەى بڵێین كە زۆربەى پارت و هێزە رامیارییە كوردییەكان، نەیانتوانیوە سەركەوتوو و راستگۆ بن لە بەرجەستەكردنى گرنگترین خاڵ و بنچینەى سەرهەڵدان و دروستبوونیان، ئەوەش ئەوەى لێوە دەرهاتووە، كە پێچەوانەى، یان وردتر بڵێین بە ئاراستەیەكى هاوتەریب بە ژینگە سروشتى و سەرەكییەكەى سەرهەڵدان و دروستبوونیان كاریان نەكردووە و بەڕِێوە نەچوون.

   لێرەوەڕا دەگەینە ئەوەى بڵێین یەك لە دیاردە و خەسڵەتە سەرەكى و باوەكانى ژیانی پارتایەتی لە کۆمەڵگەی كوردیدا، كە دیاردەی لێکترازان و جیابوونەوەى باڵ و دەستەكانە، دەرەنجام و بەرجەستەكەرى  ئەو ژینگە سروشتییە ئاماژە بۆ كراوە نەبووە و نییە، بە تایبەتیش لە قۆناغەكانى دواى قۆناغى دروستبوون و سەرهەڵدان(ق1).

 

دووەم: سروشتى لێکترازان لە پانتایى پارتى كوردیدا

  سەرەتا پێویستە ئاماژە بەو راستییە بدرێت كە دیاردەی جیابوونەوە و لێکترازان، پرس و دیاردەیەكى تەنها تایبەت بە ژیانی پارتایەتی کۆمەڵگەی كوردى نییە، بەڵكو لە مێژە ئەم دیاردەیە لە زۆرێك پارت و هێزى رامیارى لە کۆمەڵگە پیشەسازییە پێشكەوتووەكانیشدا بوونى هەبووە و هەیە، لێرەدا ئاماژە بە هەندێك نموونە دەدەین لە سەر ئاستى ئەو كۆمەڵگانە، بۆ ئەوەش چەند نموونەیەك لە لێکترازان لە سەر ئاستى پارتە راستڕەوەكان و پارتە چەپەكان، لەم كۆمەڵگایانەدا، دەخەینە بەردەم، ئەوەش بە مەبەستى نیشاندانى جیاوازییە بنچینەییەكانى ئەم دیاردەیە لەو كۆمەڵگا پێشكەوتووانە و لە بەراورد بە كۆمەڵگاى كوردى.

   بەمشێوەیە دەبینین پارتی كۆمۆنیستى فەڕەنسى، لە بنەڕەتدا بەشێك بووە لە (لقى فەڕەنسى نێونەتەوەیى كرێكارى ــ (SFIOو، لە ئەنجامى ئەو ملمڵانێ هزرى و ئیدیۆلۆژیەى لەم رێكخراوەیەدا بوونى هەبووە، لە ساڵى(1920) پارتى كۆمۆنیستى فەڕەنسى لێى جیابووتەوە و، ئەوەى كە ماوەتەوە بریتی بووە لە (پارتى سۆشیالیستى فەڕەنسى) و، هەردووكیان وەك دوو پارتى سەربەخۆ درێژەیان بە كار و چاڵاكى رامیارى خۆیان داوە تا كاتى ئێستا. تەوەرە سەرەكییەكانى ئەو ملمڵانێ هزرى و ئیدیۆلۆژیەش بریتی بووە لە پرسەكانى پەیوەند بە تێكۆشانى چینایەتى و دیموكراتیەتى نێوخۆیى رێكخراوەكە و هەڵوێست لە تێكۆشانى نەقابى و، پرسى جەنگە دەرەكییەكان و.. .

 نموونەیەكى تر لە دیاردەی جیابوونەوە لە سەر ئاستى پارت و هێزە راستڕەوەكان، نموونەى ئەو جیابوونەوەیەى پارتى (جورج واڵاس)ى سەربەخۆیە لە پارتى (دیموكراتى) لە وڵاتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا، لە ساڵى (1968)، بە هۆى دژایەتیكردنیان بۆ رامیارییەكانى رێنەدراوكردنى جیاكارى نەژادى و ئەو رامیارییانەى ئامانجیان بەهێزكردنى یاسا و سیستەم بوو(٢).

لێکترازان لە پارتی کوردیدا، لە قۆناغەكانى سەرەتا، زیاتر بنەمای هزرى هەبووە، وەك لە قۆناغى هاوچەرخدا

بەڵام لە ژیانی پارتایەتی کۆمەڵگەی كوردیدا، دەبینین كە دیاردەی لێکترازان لە پارت و رێكخراوە رامیارییەكاندا، لە قۆناغەكانى سەرەتادا (ق1و2)، زیاتر بنەما و سروشتێكى هزرى و دیدگایى هەبووە، وەك لە قۆناغى هاوچەرخیدا، بە تایبەت ئەوەى بە قۆناغى دواى راپەڕینى (1991) دێتە ناسین. بۆ نموونە جیابوونەوەى پارتى(شۆڕش)- (٣) لە پارتى كۆمۆنیستى عێراق بنەمایەكى نیشتمانى ــ نەتەوەییانەى هەبووە، هەروەها ئەو لێکترازانەى لە پارتى (هیوا)دا پێش پووكانەوەى پارتەكە، سەری هەڵدا و هاتە گۆڕێ، بنەمایەكى هزرى هەبووە، كە دابەشبوونى پارتەكە بوو بە سەر هەر دوو دیدگاى سۆشیالیستی و نەتەوەییدا، لە ساڵانى (1943ـــ 1944)- (٤) دا.

   بەڵام رووداو و پەرەسەندنەكانى دواترى ژیانی پارتایەتی، بە تایبەت لە قۆناغى سێهەمدا، كە لە ماوەى دواى جەنگى جیهانى دووهەمەوە دەست پێ دەكات تاكو راپەڕینى(1991)، ئەوا دەبینین، ئەو بنەما و نێوەرۆكە هزرى و ئیدیاییە لە جیابوونەوە و لێکترازانى ژیانی پارتایەتی کۆمەڵگەی كوردیدا، تا هاتووە ڵاوازتر و زارەترەكتر بووە.

 بۆ نموونە جیابوونەوەى باڵى (بیرۆى رامیارى) لە ساڵى (1964)دا، لە پارتى دیموكراتى كوردستان/عێراق، هەرچەندە سەرەتا وا دەركەوت كە بنەمایەكى لەو جۆرەى هەبێت، بەڵام رەوتى رووداوەكان و پەرەسەندنەكانى هەر دوو باڵەكە پێچەوانەى ئەوەى نیشان داوە و سەلماندووە، بەڵگەى بەهێزى ئەو راستییەش لەوەدایە كە دروستبوونى (كۆمەڵەى ماركسى ــ لینینى كوردستان) لە سەرەتاى دەهەى (1970) دا، ناتوانرێت وەك درێژكراوەى باڵى (بیرۆى رامیارى) ئاماژە بۆ كراو وەئەژمار بهێنرێت.

   لێرەدا و سەبارەت بە گرنگترین نموونە و ئۆلگویەكى دیاردەی لێکترازان لە ژیانی پارتایەتی باشوورى كوردستان، كە رەنگدانەوە و بەرجەستەكەرى بنەما و نێوەرۆكى هزرى و ئیدیۆلۆژیانە بێت، خۆى لە جیابوونەوەى (ئاڵاى شۆڕش) لە (كۆمەڵەى رەنجدەرانى كوردستان)دا دەبینێت و خشتەبەندە كە لە ساڵى (1984)دا هاتووەتە روودان و، هۆكارى سەرەكى دەگەڕێتەوە بۆ بوونى دوو دیدگاى هزرى جیاواز بەرامبەر تێكۆشانى چینایەتى لە کۆمەڵگەی كوردیدا و، رۆڵى چینى كرێكارى كوردى لە تێكۆشانى نەتەوایەتى لە كوردستاندا.

   سەبارەت بە قۆناغى دواى راپەرِینى (1991)، دیاردەی لێکترازان و جیابوونەوە لە ناو پارت و هێزە رامیارییەكانى باشوورى كوردستان، تا هاتووە زیاتر و فراوانتر بووە، لێ خەسڵەتى سەرەكى و گەوهەرى ئەم دیاردەیە لەم قۆناغەدا بریتییە لەوەى كە ئەم دیاردەیە تا هاتووە لەو بنەما و نێوەرۆكە هزرى و دیدگابینییە دوور كەوتۆتەوە و دابڕاوە. ئەوەش كاریگەرى زۆر نەرێنى و نێگەتیڤانەى هەبووە و هەیە بۆ سەر ژیانی پارتایەتی لەم بەشەدا بە تایبەتى و، كۆى پرۆسە رامیارییەكەى بە گشتی، كە یەك لە لێكەوتە ترسناكەكانى لەوەدا بەرجەستە بووە كە خودى پرۆسەى دروستبوونى پارتى لە بارێكى تەندروستەوە بۆ بارێكى ناتەندروست وەرگێڕدراوە و هەڵاوردە بووە.

   ئەگەر چەند حاڵەتێك لە كردەى لێکترازان و جیابوونەوە لەم قۆناغەدا بە نموونە وەربگرین ئەوا راستى ئەو دەرئەنجامەى سەرەوەمان بۆ دەردەكەوێت، واتە وەرگۆڕانى ژیانی پارتایەتی و خودى پرۆسەى سەرهەڵدان و دروستبوونى پارت لە کۆمەڵگەی كوردى(باشووردا) بۆ ئاست و چوارچێوەیەكى ناتەندروست و دوور لە پرەنسیپى تیۆریانەى دروستبوونى پارتى رامیارى.

   دیارترین نموونەیەك كە دیاردەی لێکترازان لەم قۆناغەدا دەستی پێكردووە، دەركەوتنى چەند باڵێك بوو لە هەناوى (پارتى كۆمۆنیستى عێراق/هەرێمى كوردستان) كە بە (بزووتنەوەى شیوعییە كوردستانییەكان ناوزەد دەكران، لە ساڵانى (1992ــ1993)، كە دواتر باڵێكیان بە ناوى (بزووتنەوەى كوردستانییەكان) چوونە ناو یەكێتى نیشتمانى كوردستان لە (ئابى/1993)دا و، باڵەكەى تریشیان لە ژێر ناوى (پارتى كارى سەربەخۆیى كوردستان)دا مایەوە، بەڵام چەند ساڵێك بڕى كردووە و ئیتر ناوى نەماوە لە نەخشەى پارتایەتی كوردیدا- (٥).

خودى پرۆسەى دروستبوونى پارت لە بارێكى تەندروستەوە بۆ بارێكى ناتەندروست وەرگێڕداوە

لە هەموو ئەو پرۆسەى جیابوونەوانەدا، شتێك بەدی ناكرێت كە لە خانەى جیابوونەوە یان لێکترازانێكدا دابنرێت كە هۆكارى هزر و دیدگاى باوەڕگەیى بوونى هەبێت، بە شێوەیەكى دى بڵێم؛ زیاتر هۆكارى كەسییانە و دەستتێوەردانى دەوڵەتانى دەوروبەر و خودى حكومەتى ناوەند لە بەغداد، رۆڵى سەرەكییان دیتووە تیایاندا. بەڵكو زۆر جار و لە بارێكدا كە جۆرێك لە كێشە و بابەتى هزرى و دیدگاى باوەڕگەیى بوونى هەبووبێت، ئەوا لە ئاستێكى زۆر تەسك و بچووكدا بووە، بە جۆرێك كە دواجار سروشت و نێوەرۆكە كەسى و تەنانەت بنەماڵەگەراییەكە زاڵ و باڵادەست بووە- (٦). فۆرمێكى ترى باو و باڵادەستى ئەو دیاردەی لێکترازانە، بریتی بووە لە بەكارهێنانى فاكتەر و میكانیزمە هزرى و دیدگاییەكە، وەك سەرپۆشێكی باوەڕپێهێنەرانە بۆ پەژێركردن و شاردنەوەى كێشە و پرسە كەسیى و بنەماڵەیى و دەستى دەرەكییانە لە پشت پرۆسەى لێكترازان و جیابوونەوەكە هاتووەتە بەكارهێنان.

   بەمشێوەیە و بە وەستان لە سەر ئەو دید و بۆچوونانەى سەرەوە، دەكرێت ئاخاوتن لە بوونى ئەم سێ ژینگە رامیارییە سەرەكییە بكرێت كە پارت و هێزە رامیارییەكان لە کۆمەڵگەی كوردیدا (بە تایبەت لە باشوور) پیایدا تێپەڕیون و تیایدا بەڕێوە چوون:

1ـــ ئەو ژینگەیەى تایبەتە بە قۆناغەكانى(1و2)، تیایدا زیاتر بارێك، یان دۆخێكى رامیارى جێگیربوونى هەبووە، واتە پارت و رێكخراوە كوردییەكانى ئەم ژینگەیە، دوور لە شێوازى توندوتیژى چەكدارانە كارى رامیاری خۆیان ئەنجام داوە، تێكۆشانى رامیارییان لە چوارچێوەى خەباتى جەماوەرى و مەدەنیانەدا بەرهەڵدا كردووە.

 

2ـ ژینگەى مومارەسەكردنى شێوازى تێكۆشانى چەكدارى، كە بە سەرەتاى دەهەى (1960) دەست پێ دەكات و رێك تا كۆتایى دەهەى (1980) درێژە دەكێشێت.

 

3ـ ژینگەى هاتنەپێشى وەرچەرخانە رامیارییە هەرێمى و نێودەوڵەتییەكان، كە بە هۆیانەوە بارودۆخێك ساز و ئامادە بوون، هێز و پارتە كوردییەكان توانیویانە پیادەى خود دەستەڵاتى بكەن لە سەر بەشێك یان تەواوى پانتایى ئەو پارچەیەى كوردستان كە تیایدا بوونیان هەبووە و هەیە.

 ئەگەر لەم ژینگەى سێهەمەدا كارى رامیارى بە گشتی و، ژیانی پارتایەتی كوردى بە تایبەتى، لە چوارچێوە و لە ژێر سایەى دەستەڵاتە خودییەكانەوە بەڕێوە دەچێت و، دوورە لە باڵادەستى و زاڵدەستى دەستەڵاتى حكومەتە ناوەندییەكانى دەوڵەتانى داگیركەرى كوردستان، بەڵام ئەم دەستەڵاتە خودییانە (نموونەى حكومەتى هەرێمى كوردستان)، نەبووەتە هۆى ئەوەى كە كەشێكى رامیارى وەها بهێنێتە ئاراوە تیایدا پرەنسیپە سەرەكییەكانى دیموكراسى بە شێوەیەكى باش و پەرەسەندووانە كارا و باڵادەست بن. ئەو كەشەى كە زەمینەى لە بارى بۆ چێبوونى ژینگەیەكى رامیارى سروشتى بۆ پارت و هێزە رامیارییەكانى کۆمەڵگە پێك دەهێنێت، تاوەكو وەك دامەزراوەى رامیارى راستینە بێنە خۆگرتن و باوبوونەوە.

 

پەراوێز:

١) وەک هەوڵێک بۆ دابەشکردنى قۆناغەکانى سەرهەڵدان و دروستبوونى ژیانى پارتایەتى لە کۆمەڵگەى کوردیدا، بە شێوەیەکى گشتى دەکرێت ئەم قۆناغبەندییە پشتی پێ ببەسترێت، کە لە چوار قۆناغى سەرەکیدا خۆی دەگرێت: قۆناغى یەکەم (دەهەى یەکەم و دووهەمى سەدەى بیستەمە) کە تیایدا رێکخراوە و کۆمەڵە رامیارییەکان هاتوونەتە دەرکەوتن و دامەزراندن. قۆناغى دووهەمیش: کە ماوەى نێوان دوو جەنگە جیهانییەکەیە، قۆناغى وەرگۆڕانى ئەو کۆمەڵە و رێکخراوانەیە بۆ پارتى رامیارى فۆرم نوێگەرا. قۆناغى سێهەمیش: ماوەى نێوان دواى جەنگى جیهانى دووهەم تا راپەڕینى (1991)، کە ماوەى تێکۆشانى چەکدارى و داڕشتەبوونى فۆرمى چارەسەرى کێشەى نەتەوایەتییە لە هەر بەشێکى کوردستاندا، یان داڕشتەبوونى ئارمانجى سەرەکى پارتە پێشەنگەکانى جووڵانەوە رامیارییە کوردییەکانە. قۆناغى چوارەمیش: لە سەرەتاى (1990)کانەوە دەست پێ دەکات و درێژەى هەیە لە ئێستادا، ئەو ماوەیەیە کە زیاتر بە سەر بەشى باشوور و رۆژئاڤاى کوردستاندا دەگونجێت، کە بارى بەدەستەوەگرتنى دەستەڵات و خودبەڕێوەبەرییە.

٢) بۆ زانیارى زیاتر لەمبارەوە بگەڕِێوە سەر: لارى إلويتز،نظام الحكم في الولايات المتحدة الأمريكية،ت:جابر سعيد عوض،ط1،الجمعية المصرية لنشر المعرفة والثقافة العالمية،القاهرة،1996،ص87.

٣) سەبارەت بە پارتى (شۆڕش)، لە بنەڕەتدا لەو مارکسییە کوردانەى ناو (پارتى کۆمۆنیستى عێراق) پێکهاتووە، کە لە ناوەڕاستى دەهەى (1940)دا، لەو پارتە هاتونەتە دەر و رۆژنامەیەکیان بە هەمان ناوەوە دەرکردووە، بنەڕەتى ئەو جیابوونەوەیەشیان دەگەڕێتەوە بۆ زاڵبوونى دیدگاى جیاواز بۆ پرسى نەتەوەیى لەگەڵ پارتى ناوبراودا. بۆ زانیارى زیاتر بڕوانە: حنا بطاطو، العراق،الكتاب الثاني،الحزب الشيوعي،ت:عفيف الرزاز،ط2،مؤسسة الأبحاث،بيروت،1996،ص168.ديفيد مكدول،تاريخ الأكراد الحديث،ت:راج آل محمد،ط1،دار الفارابي،بيروت،2004،ص445.د.عەزيز شەمزينی، جوڵانەوەی رزگارى نيشتمانى كوردستان، و:فەريد ئەسەسەرد، چ3،سەنتەرى لێكۆڵينەوەى ستراتيژى،سلێمانى،1998،ل193.

٤) بۆ زانيارى زياتر سەبارەت بەو دابەشبوونە لە پارتى(هيوا)دا، بگەڕێوە سەر: محمد صابر كريم،التعددية السياسية وأثرها على السلطة التشريعية في إقليم كوردستان/العراق،اكاديمية التوعية وتأهيل الكوادر،السليمانية،2012،ص112.

٥) هەروەها پارتى (یەکگرتنى کوردستان) کە لە (ئابى/1992) لە هەریەک لە (پارتى گەلى دیموکراتى کوردستان و پارتى سۆشیالیستى نەتەوەیى کوردستان (پاسۆک) و پارتى سۆشالیستى کوردستان/عێراق (حسک) هاتە پێکهاتن، باڵێکى لە ژێر سەرکردایەتى (رەسول مامەند) جیا بووەوە و پەیوەندییان بە (ینک ــ PUK)وە کرد لە (12/1992)، ئەوا باڵەکەى تریش کە زۆرینە بوون، بڕیارى چوونە ناو (پدکـ ـ PDK)یان دا، بەڵام لەگەڵ راگەیاندنى پرۆسەى یەکگرتنەکەدا، باڵێکیان بە سەرکردەیى (حەمەى حاجى محمود) کشانە دواوە و وەک (پارتى سۆشیالیست دیموکراتى کوردوستان/حسدک) خۆیان راگەیاند و تا ئێستا بەردەوامە. هەمان پرۆسەى جیابوونەوە بە سەر (پارتى زەحمەتکێشانى کوردستان)دا هاتووە، هەروەها ئەوەى پێی دەوترا (پارتى گەلى دیموکراتى کوردستان) و (سامى عەبدولرەحمان) سەرکردایەتى دەکرد و هتد... .

٦) لێرەدا دەکرێت دەرکەوتنى (بزووتنەوەى گۆڕان) وەک هێزێکى رامیارى بەرهەڵستکار لە (25/7/2009) بە نموونە بهێنینەوە، ئەم هێزە رامیارییە نوێیە بنەڕەتى پەیدابوونى دەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونى رەوتێکی بەهێز لە ناو (ینک ــ PUK)دا، لە سەرەتاى دەهەى یەکەمى (2000)ەوە، کە دژایەتیکردنى گەندەڵى و نادادپەروەرى بنەماى خۆگرتن و سەرهەڵدانیان بوو، تا ئەوەى وەک ئەو هێزە نوێیە فۆرمۆلە بوون لەو هێزە رامیارییە جیا بوونەوە. بەڵام تەنها لە خولەکانى (2و3)ی پەرلەمانى هەرێمدا، ئەو دوو بنەما و پرەنسیپە سەرەکییەى دروستبوونیان لە بەرنامەى کارى خۆیاندا کاردەست کردووە.

کۆمێنتی خۆت بنووسە